صفحه جديد

اطلاعات

منابع طبیعی استان کردستان

استان کردستان در غرب ایران به‌دلیل اقلیم‌های مختلف، پوشش گیاهی متنوعی را در خود جایی داده است.

شکل 1- موقعیت استان کردستان در کشور و زاگرس

در نیمه غربی این استان، پوشش گیاهی بیشتر از نوع جنگلی و مرتعی است، درحالی‌که در پهنه‌های شرقی اغلب گیاهان مرتعی و زراعی مشاهده می‌شوند. به‌طورکلی در مناطق کوهستانی استان که آب‌و‌هوایی سردتر نسبت به نواحی کوهپایه‌ای دارند، پوشش گیاهی جنگلی و بیشتر از نوع بلوط است که همراه با گونه‌های دیگری مانند بنه (Pistacia atlantica)، کیکم (Acer monspessulanum)، بادام وحشی (Amygdalus lycioides)، زالزالک (Crataegus spp.)، ارغوان (Cercis siliquastrum)، داغداغان (Celtis spp.)، گلابی وحشی (Pyrus syriaca) و محلب (Cerasus mahaleb) قابل‌مشاهده است.

شکل 2- جنگل‌ها و مراتع استان کردستان

شکل 3- جنگل‌ها و مراتع استان کردستان

شکل 4- جنگل‌ها و مراتع استان کردستان

در مناطق کوهپایه‌ای به‌ندرت پوشش جنگلی استقرار دارد. بیشتر گیاهان در این مناطق از نوع درختچه‌ای، بوته‌ای و علفی هستند که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به گون (Astragalus spp.)، بادام (Amygdalus spp.) و اسپرس (Onobrychis spp.) اشاره کرد. برای استان کردستان، 115 تیره، 660 جنس و 2350 گونه گیاهی شناسایی و گزارش شده است. جنگل‌ها با مساحت 373423 هکتار و مراتع با وسعت 1296901 هکتار به‌ترتیب حدود 13 و 45 درصد از کل استان را دربرگرفته‌اند.

شکل 5- پراکنش جنگل های استان کردستان (نیمه غربی استان)

شکل 6- پراکنش مراتع استان کردستان (نیمه مرکزی استان)

همچنین، 240 گونه گیاه دارویی در این استان شناسایی شده است که بیشتر آن‌ها از خانواده کاسنی (Compositae)، چتریان (Umbeliferae) و شب‌بو (Brassicaceae) هستند. استان کردستان با تنوع آب‌و‌هوایی و شرایط خاص بوم‌شناختی دارای 70 گونه اندمیک گیاهی است که بیشتر آن‌ها متعلق به خانواده پروانه‌آسا (Papilionaceae)، چتریان (Umbeliferae) و لاله (Liliaceae) هستند. همچنین، 25 درصد از فلور ایران در استان کردستان مشاهده می‌شود.

شکل 7- نمونه ای از گونه های گیاهی استان کردستان

در جنگل‌های استان کردستان که بخشی از بوم‌سازگان‌های جنگلی زاگرس در غرب ایران به‌شمار می‌آیند، تنوع گونه‌ای بلوط زیاد است. گونه‌هایی مانند وی‌ول (Quercus libani) و مازودار (Q. infectoria) در سطح قابل‌ملاحظه‌ای رویش دارند. حضور این گونه‌ها نشان‌دهنده توان زیاد رویشگاه‌های جنگلی استان است. زیرا این بلوط‌ها در مقایسه با برودار (Q. brantii) که پراکنش وسیعی در جنگل‌های زاگرس دارد، پرنیاز هستند.

پوشش مرتعی عمدتاً در شمال، شمال شرقی و جنوب استان کردستان رویش دارد. مراتع متراکم، نیمه‌متراکم و کم‌تراکم به‌ترتیب با تولید 750، 450 و 250 کیلوگرم علوفه قابل‌برداشت در هکتار حدود 34، 38 و 28 درصد از سطح مراتع استان را به‌خود اختصاص داده‌اند. ظرفیت مراتع استان در وضعیت موجود حدود دو میلیون واحد دامی برای یک دوره بهره‌برداری سه‌ماهه است، درحالی‌که تعداد دام روستایی و عشایری که در مراتع استان تعلیف می‌شوند، بیشتر از سه میلیون و چهارصد هزار واحد است. این میزان، 7/1 برابر ظرفیت مراتع استان است. درمجموع، 42 تیپ مرتعی در استان کردستان شناسایی شده است که بیشتر آن‌ها از جنس گون (Astragalus spp.) یا چوبک (Acanthophyllum spp.) هستند. همچنین، مراتعی با خصوصیات منحصربه‌فرد در استان حضور دارند که می‌توانند به‌عنوان آشیان‌های بوم‌شناختی و یک منبع باارزش ذخیره ژنتیکی مورد توجه قرار گیرند.

متأسفانه جنگل‌ها و مراتع استان در طی دهه‌های گذشته ازنظر کمی و کیفی، روندی نزولی را طی کرده‌اند. از مهم‌ترین عوامل تخریب این عرصه‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

وابستگی شدید روستائیان به جنگل‌ها و مراتع برای تأمین سوخت، نیازهای معیشتی و مصالح ساختمانی به‌ویژه از گونه‌های بلوط
چرای زودرس و شدید دام در جنگل‌ها و مراتع
تغییر کاربری منابع طبیعی به اراضی زراعی و باغی
توسعه زراعت در زیراشکوب درختان جنگلی
سرشاخه‌زنی درختان بلوط و ذخیره آن‌ها توسط دامداران به‌منظور تأمین علوفه زمستانی دام‌ها که موجب کندی زادآوری درختان جنگلی شده است.
بهره‌برداری بی‌رویه از محصولات غیرچوبی مانند جمع‌‌‌آوری بذر درختان بلوط، سقزگیری از بنه و برداشت غیراصولی گیاهان خوراکی فصلی
آتش‌سوزی‌های عمدی، سهوی و طبیعی
زوال بلوط
تغییر اقلیم و وقوع خشک‌سالی‌های اخیر
بهره‌برداری از معادل شن، سنگ و ماسه و جاده‌سازی در عرصه‌های منابع طبیعی
شیوع آفات و بیماری‌های گیاهی و گیاهان انگلی ازجمله دارواش یا موخور و پروانه جوانه‌خوار بلوط
عوامل طبیعی دیگر مانند سیل، طوفان، رعدوبرق، زلزله، ریزش بهمن و گردو‌غبار.

شکل 8- بهره‌برداری از چوب درختان جنگلی توسط روستائیان در استان کردستان

شکل 9- زراعت در زیراشکوب جنگل‌های استان کردستان

شکل 10- توسعه معادن و حضور ماشین آلات در عرصه های منابع طبیعی استان

شکل 11- برداشت بی‌رویه گیاهان خوراکی فصلی از مراتع استان کردستان

شکل 12- عرضه گیاهان خوراکی فصلی در بازارهای استان کردستان

شکل 13- گلازنی و سرشاخه‌زنی درختان بلوط در جنگل‌های استان کردستان

شکل 14- دامداری سنتی در جنگل ها و مراتع استان