آب یکی از مهمترین اجزاء اکوسیستم های زمین بوده و علاوه بر مصرف مستقیم آن توسط انسان و سایر موجودات زنده، درتولید محصولات کشاورزی و انرژی، حمل و نقل و تفریح استفاده می‌شود. مدیریت منابع آب شیرین یک چالش فزایندة مهم و پیچیده در سراسر جهان است. حوزه‌های آبخیز اساس و پایة مطالعات آب و هیدرولوژی بوده و به طور فزاینده‌ای به عنوان واحد اساسی برای مطالعه و مدیریت جامع اکوسیستم شناخته می‌شوند. علم مدیریت و مهندسی حوزة آبخیز مطالعة بین رشته‌ای از فرایندهای طبیعی و فعالیت‌های انسانی است که علوم هیدرولوژی، بیوژئوشیمی و اکولوژی را در همدیگر ادغام کرده و کميت و کيفيت منابع آب شیرین را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

استان کردستان با بارش میانگین 484 میلیمتر در سال، موقعیت کوهستانی و ارتفاعات برفگیر سر منشاء تعدادی از مهمترین رودخانه های داخلی ایران بوده و 2/3 درصد از حجم کل بارش‌های کشور را شامل می‌شود. حجم بارندگي 27/13میلیارد مترمكعب اسـت. 57 درصـد از ايـن ميـزان، معـادل 5/7 میلیارد مترمكعـب، تبخيـر شـده، و 5 درصـد، معـادل 650 ميليون مترمكعب، نفوذ يافته و سبب تغذيه منابع آب زيرزميني مي‌گـردد. حجمـي بـالغ بـر 1/5 میلیارد مترمكعـب، معادل 38درصد از حجم بارندگي، به صورت رواناب در سطح استان جاري مي‌شود که 54 درصـد از ايـن ميـزان رواناب، در حوزه‌هاي آبخیز داخلي و مـابقي آن، بـا حجمـي بـالغ بـر 45/2 میلیارد مترمكعـب، در حوزه‌هاي آبخیز مرزي جريان داشته و از كشور خارج مي‌گردد. علاوه بر بارندگي، حدود 300ميليون مترمكعب، حجـم‌آب ورودي به استان، از حوزه‌هاي استان‌های مجاور است. سطح استان معادل 28203 كيلومتر مربع و داراي هفت حوزه آبخيز به نامهاي سفيدرود، سيروان، زرينه رود، زاب، راز آور، سيمينه رود و قزلچه سو مي باشد كه در غرب كشور و در امتداد سلسله جبال زاگرس واقع شده است. حجم رواناب ذکر شده با توجه به وضعیت توپوگرافی و کوهستانی بودن بخش عمدة استان در صورت عدم رعایت نکات حفاظتی آب و خاک در راستای حفظ منابع پایه، توسعة پایدار بخش کشاورزی و استحکام پايه‌هاي اقتصادي، اجتماعي می‌تواند منجر به تخریب این منابع، بروز سیل و خشکسالی، نابودی پوشش گیاهی، فرسایش شدید و در نهایت فاجعة زیست محیطی گردد.

پژوهش در زمینه علوم حوزة آبخیز نه تنها نیاز به گسترش دانش پایه‌ای از فرآیندهای حوضه بلکه نیازهای روزافزون سازمان‌های دولتی و خصوصی به مبانی علمی پیشرفته و برتر برای طراحی و اجرای برنامه‌های مدیریتی را برآورده می‌کند. بسیاری از فعالیت‌های سایر بخش‌های دولتی و نیز بخش خصوصی از جمله خدمات آبرسانی و تولید انرژی برق آبی، شرکت های تولید محصولات جنگلی و مرتعی و سایر صنایع تولیدی مرتبط با آب نیز وابسته به دانش حاصل از پژوهش در زمینه علوم حوزة آبخیز هستند. استفاده از حوزة آبخیز بعنوان واحد مکانی پایه برای تجزیه و تحلیل فرایندهای هیدرولوژیک مهمترین اصل برای برنامه ریزی و مدیریت منابع آب بوده و از دهة 90 به بعد بعنوان چارچوب سازماندهی برای برنامه‌ریزی منابع آب در جهان تبدیل شده‌اند.

بخش حفاظت خاک و آبخيزداري يكي از بخش‌هاي پژوهشی مركز تحقيقات و آموزش كشاورزي و منابع طبيعي كردستان است كه در راستای نیاز به وجود یک مجموعة پژوهشی قدرتمند در کنار بخش‌های اجرایی و مدیریتی فعاليت‌ خود را از سال 1373 در پنج حوزة آبخيز اصلي و دو حوضة فرعي آغاز نموده است.

بدلیل گستردگی علم آبخیزداری و زیربخش‌های فراوان از قبیل اقلیم، هیدرولوژی، حفاظت خاک، فرسایش و رسوب، خشکسالی، مهندسی رودخانه، سنجش از دور و GIS و بسیاری تخصص‌های دیگر، مانند زمین شناسی، ژئومرفولوژی، خاکشناسی، احتمالات و آمار، جغرافیا و .... این بخش از جمله مهمترین بخش‌های پژوهشی و آموزشی در استان است که اهمیت آن را می‌توان مرتبط با اهمیت آب و مسائل مدیریتی آن در استان و کشور دانست چرا که در صورت سرمایه‌گذاری در این بخش مسلماً بسیاری از مشکلات بخش آب در استان و به تبع آن در کشور قابل حل خواهد بود.

با وجود کمبود نیروی متخصص، از بدو تأسيس تاكنون بيش از 5 درصد طرحهاي پژوهشی حفاظت خاك و آبخيزداري كشور معادل 3 برابر توزيع پرسنلي در این بخش اجرا شده است.

علاوه بر مطالعات پایه‌ای حوزه‌های آبخیز استان، پژوهش‌گران این بخش 22 فقره طرح پژوهشی مستقل را اجرا نموده‌ و همچنین در 36 طرح پژوهشی کلان و ملی بصورت همکار مشارکت داشته‌اند.

جدول(1) : توزيع رودخانه­هاي اصلي در سطح استان