به مناسبت هفته پژوهش، برگزاری جلسه کاهش سطح و چالشهای عرصه های طبیعی استان کردستان با حضور اداره کل منابع طبیعی استان و دانشکده منابع طبیعی دانشگاه کردستان استان در مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی کردستان

به گزارش روابط عمومی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان کردستان، در روز دوشنبه 28 آذرماه 1401، به مناسبت هفته پژوهش، جلسه کاهش سطح و چالش‌های عرصه‌های طبیعی استان کردستان با  موضوع و دستور کارهای؛ کاهش سطح منابع طبیعی استان کردستان، چالش‌های حفاظت از جنگل‌ها و مراتع استان و بررسی راهکارهای عملی برای جلوگیری از نابودی منابع طبیعی استان با حضور معاونین پژوهش و فنآوری و آموزشی مرکز، روسای بخشهای تحقیقات جنگل و مرتع و آبخیزداری مرکز و کارشناسان بخشهای مذکور، معاونین فنی و آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان، مسئولین و کارشناسان واحدها مختلف آن اداره کل، اعضای هیات علمی دانشکده منابع طبیعی دانشگاه کردستان، در سالن جلسات ستاد مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان کردستان برگزار گردید.

در ابتدای این جلسه، آقای دکتر عبدالحامد دولتی بانه، معاون پژوهش، فناوری و انتقال یافته‌های مرکز، ضمن خوشآمدگویی به مهمانان و حاضران در جلسه و تبریک هفته پژوهش، با ارائه گزارش مختصری از فعالیتهای پژوهشی مرکز در این زمینه، مطالبی را پیرامون دستورات جلسه بیان کرد.

سپس، آقای دکتر حیدری، رئیس بخش تحقیقات جنگل‌ها و مراتع مرکز، به‌عنوان پیشنهاد ‌دهنده این جلسه گفت: براساس برآورد سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور متأسفانه پوشش جنگل‌های استان کردستان از 373 به 256 هزار هکتار کاهش یافته است.

وی افزود: هم‌اکنون نیز مراتع، یک میلیون و 182 هزار هکتار از عرصه‌های استان را به‌خود اختصاص داده‌اند، درحالی‌که آمار پیشین سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور برای این عرصه‌ها، یک میلیون و 400 هزار هکتار بود. به‌این‌معنی که جنگل‌ها و مراتع استان کردستان به‌ترتیب حدود 31 و 15 درصد کاهش یافته‌اند.

حیدری اضافه کرد: این استان که سرمنشأ پنج حوضه آبخیز است، سه درصد از بارندگی و هفت درصد از رواناب کشور را تأمین می‌کند و با دارا بودن 2350 گونه گیاهی، 59 درصد از فلور زاگرس را در خود جایی داده است.

دکتر حیدری با اشاره به مهم‌ترین چالش‌های منابع طبیعی کشور شامل حکمرانی منابع طبیعی، تغییر اقلیم، تغییر کاربری عرصه‌های طبیعی، چالش‌های ساختاری سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور و ادارات تابعه و عدم توسعه متوازن در زاگرس عنوان کردند که افزایش بودجه در زمینه حفاظت از منابع طبیعی به‌معنی تحمیل هزینه‌ نیست، بلکه آن، برنامه‌ریزی برای سلامت اکوسیستم و دستیابی به توسعه پایدار به‌شمار می‌آید.

در ادامه جلسه دکتر غیاث‌الدین، معاون فنی اداره کل منابع طبیعی استان اظهار  کرد: یکی از مهم‌ترین چالش‌های منابع طبیعی کشور این است که در چارت وزارتخانه جهاد کشاورزی، چرا باید یک دستگاه حاکمیتی زیر نظر یک دستگاه بهره‌بردار باشد؟ به‌عنوان مثال اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان با اجرای طرح توسعه باغات دیم مانند گونه انگور مخالف است. چون تخریب منابع طبیعی و کاهش سطح این عرصه‌ها را در پی داشته است.

ایشان بخشی از کاهش عرصه‌های مرتعی استان را به‌علت جایگزینی آن‌ها با جنگل‌کاری و اجرای پروژه‌های احیایی ذکر کردند. دکتر غیاث‌الدین با بیان اینکه اداره کل در کمیسیون رفع تداخلات اراضی ملی استان کردستان فقط یک نفر عضو و درنتیجه، یک حق رأی دارد، همین عامل را در تبدیل پلاک‌هایی از اراضی ملی به مستثنیات و کاهش اراضی طبیعی استان مؤثر دانستند.

همچنین آقای مهندس مهرجو ، معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان نیز با ذکر این نکته که پژوهش، اعتبار اجرا به‌شمار می‌آید، عنوان داشت: محققان باید در پژوهش از اعتبار علمی خود دفاع کنند و نتایج پژوهش نیز باید در بخش‌های اجرایی به‌کار برده شوند.

ایشان با طرح این پرسش که 20 درصد کاهش عرصه‌های منابع طبیعی استان در حال حاضر چه کاربری دارند؟ پیشنهاد دادند که مبنای برنامه‌ریزی باید براساس آمار جدید مساحت جنگل‌ها و مراتع استان انجام شود. مهندس مهرجو ادامه دادند که تحکیم ارتباط بین مرکز تحقیقات، دانشگاه کردستان و اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان کردستان سبب اجرای پژوهش‌های کاربردی و جلوگیری از موازی‌کاری می‌شود.

در این جلسه آقای دکتر ناصح قادری، معاون آموزشی مرکز، با بیان اینکه تاوان همه مشکلات اقتصادی، اجتماعی و سیاسی کشور را منابع طبیعی و محیط‌زیست می‌پردازند، پیشنهاد کرد که دوره‌های آموزشی مرتبط با منابع طبیعی برای مدیران و تصمیم‌گیران استان در دفتر آینده‌پژوهشی استانداری کردستان برگزار شوند.  ایشان همچنین بر لزوم اجرای یک طرح تحقیقی مطالعاتی مشترک بین دانشگاه کردستان، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان، اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان کردستان و بخش‌های دیگر برای اولویت‌بندی و تعیین سهم هریک از عوامل مؤثر بر تخریب منابع طبیعی استان تأکید کرد.

در ادامه آقای دکتر رحمتی،  رئیس بخش تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری مرکز، با ذکر این نکته که چندجانبه بودن و پیچیدگی منابع طبیعی، رفع چالش‌های موجود را سخت‌تر کرده است، مدیریت جامع حوضه‌های آبخیز که مسئولیت آن برعهده استانداری است را به‌عنوان یک فرصت و نقطه امیدواری در راستای کاهش روند تخریب منابع طبیعی استان ذکر کرد.

ایشان پیشنهاد کرد:  نشست‌های تخصصی بعدی با حضور سازمان‌های دیگر مانند استانداری و سازمان جهاد کشاورزی استان نیز انجام شوند.

در ادامه، آقای دکتر کرمی، عضو هیئت علمی دانشکده منابع طبیعی در دانشگاه کردستان، با ذکر این نکته که چالش‌های منابع طبیعی استان در سه سطح جهانی، ملی و منطقه‌ای هستند، گفت: منابع طبیعی در برنامه‌ریزی‌های کلان کشور جزء اولویت‌های اول نیست.

دکتر کرمی، برنامه‌ریزی اصولی و طولانی‌مدت براساس آمایش سرزمین که متکی به یک دولت خاص نباشد را پیشنهاد داد و افزود: براساس علم اکولوژی، اگر در بالادستِ یک حوضه آبخیز، شغلی آب‌بَر ایجاد شود، چندین شغل در پایین‌دست از بین می‌روند.

ازجمله چالش‌های دیگر منابع طبیعی استان ازنظر ایشان، بهره‌برداری بی‌رویه از گیاهان خوراکی و دارویی و عدم تناسب دستمزد با سختی کار در بخش منابع طبیعی هستند.

آقای مهندس محبت، مسئول بهره‌برداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان، نیز بیان کرد: پیگیری پرونده‌های مربوط به تخلفات منابع ‌طبیعی برای اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری کردستان به‌شدت فرسایشی و هزینه‌بر است. ایشان با اشاره به اینکه متأسفانه فرایند تهیه نقشه در کشور به‌درستی انجام نمی‌شود، به‌کارگیری چهارچوب مشخص برای ارزیابی پوشش گیاهی و پایش آن را پیشنهاد کردند. تدوین برنامه آمایش توسعه منطقه‌ای براساس قابلیت‌های استان مانند عدم پراکنده‌کاری درمورد طرح توسعه باغات دیم، از دیگر پیشنهادهای مهندس محبت بود.

همچنین آقای دکتر مهدوی، از همکاران دانشکده منابع طبیعی در دانشگاه کردستان، بیان کرد: وضعیت فعلی جنگل‌ها و مراتع کشور و به‌ویژه استان کردستان حاکی از عدم موفقیت بخش‌های تحقیقاتی و اجرایی منابع طبیعی در انجام وظایف خود بوده‌اند.

 ایشان به جاده‌‌سازی در مراتع درجه یک سارال در شهرستان دیواندره، تنزل وضعیت دریاچه زریوار در شهرستان مریوان و آتش‌سوزی و تخریب جنگل‌های شهرستان‌های بانه و مریوان به‌عنوان برخی از چالش‌های منابع طبیعی استان اشاره کرد.

دکتر مهدوی با بیان اینکه براساس نتایج تحقیقات متعدد، اصلی‌ترین عامل مؤثر بر شکست طرح‌های حفاظت از منابع طبیعی در زاگرس، عدم پذیرش اجتماعی است، این سؤال را مطرح کردند که چرا طرح نمونه سال 1382 با عنوان «ساماندهی و مدیریت گلازنی در حوضه آرمرده شهرستان بانه» هنوز در استان، اجازه اجرا نیافته است؟ براساس نظر ایشان تازمانی‌که مسئولیت واگذاری اراضی طبیعی به‌جای اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان در دست مدیریت امور اراضی سازمان جهاد کشاورزی است، طرح‌های توسعه و مدیریت منابع طبیعی با شکست مواجه خواهند بود.

سپس دکتر ساعدی، عضو هیئت علمی بخش تحقیقات جنگل‌ها و مراتع مرکز، هم عنوان داشت: پیش از اجرای طرح پیشنهادی دکتر قادری باید متخصصان منابع طبیعی استان، یک سند منابع طبیعی شامل آسیب‌شناسی عرصه‌های طبیعی کردستان، محدودیت‌های دستگاه‌های اجرایی و پژوهشیِ مرتبط در این زمینه و ارائه راهکارها با وجود این محدودیت‌ها تدوین کنند.

آقای دکتر فانی، پژوهشگر بخش تحقیقات جنگل‌ها و مراتع مرکز، با اشاره به اینکه علاوه‌بر کاهش سطح با مشکل کاهش کیفیت منابع طبیعی زاگرس ازجمله کاهش درصد تاج‌پوشش جنگل‌های باقی‌مانده مواجه هستیم، تأکید کردند که به‌جای آموزش مدیران و برنامه‌ریزان، باید سیاست‌گذاری به متخصصان امر واگذار شود. درغیراین‌صورت، به‌زودی با نابودی اغلب سطوح طبیعی استان مواجه خواهیم بود.

به گفته دکتر خسروی، پژوهشگر بخش تحقیقات جنگل‌ها و مراتع مرکز، براساس نتایج تحقیقات معتبر در صورت تخریب فقط بخشی از اکوسیستم، تنوع زیستی در بخش باقی‌مانده هم در سطح ژنتیکی و هم در سطح‌های گونه‌ای و ساختاری کاهش می‌یابد که به‌دنبال آن تغییر در کارکردهای اکوسیستم و کاهش خدمات اکوسیستمی رخ می‌دهد. بااین‌حال، تخریب در سطوح باقی‌مانده منابع طبیعی زاگرس منجر شده است که خدمات اکوسیستم با شدت بیشتری کاهش یابند. ایشان برای تفهمیم ارزش منابع طبیعی به ذینفعان و سیاست‌گذاران کشور پیشنهاد کرد که به‌جای کارکردهای اکوسیستم (دیدگاه اکوسیستم‌محور) بر خدمات اکوسیستمی (دیدگاه انسان‌محور) تأکید شود.

براساس نظر دکتر خسروی، تمرکز تحقیقات و آموزش بر خدمات اکوسیستمی (منافعی که اکوسیستم برای انسان دارد) و تبدیل آن‌ها به واحد پولی به‌منظور افزایش درک قشرهای مختلف جامعه از ارزش واقعی منابع طبیعی، مفید خواهد بود.

همچنین دکتر ذبیح‌الهی، کارشناس بخش تحقیقات جنگل‌ها و مراتع مرکز، برخی از مهم‌ترین چالش‌های منابع طبیعی استان را کمبود نیروی حفاظتی و عدم تناسب سختی شغل محیط‌بانی با مقدار درآمد آن، اطلاعات ناکافی قضات در زمینه پرونده‌های تخلف در عرصه‌های طبیعی، تشدید تخریب منابع طبیعی توسط متخلفان به‌علت عدم تناسب جرم با مجازات، توسعه معادن، قاچاق چوب، مسائل اجتماعی جوامع محلی و تعارض ذینفعان برشمرد.

در طول جلسه، کارشناسان حاضر نیز، ضمن بیان نقطه نظرات خود پیرامون دستورات جلسه با بیان اینکه تغییر اقلیم مختص سال‌های اخیر نیست، عنوان کردند که دکتر گلایزر در دهه سی شمسی، نابودی جنگل‌های زاگرس را پیش‌بینی کرده بودند.

همچنین گفته شد: اجرای مؤثر طرح توسعه باغات دیم منوط به کاهش سطح اشتغال‌های تخریب‌کننده منابع طبیعی مانند چرای دام می باشد.

طبق اظهارات کارشناسان تمرکز پژوهش‌ها لازم است بر شناسایی عوامل تخریب منابع طبیعی، پتانسیل‌یابی حوضه‌های آبخیز و به‌دنبال آن‌ها، بررسی چگونگی تغییر در ساختار نیروهای حفاظتی باشد.

در پایان و به‌منظور جمع‌بندی جلسه، دکتر عبدالحامد دولتی بانه، معاون پژوهش، فناوری و انتقال یافته‌ها مرکز، ضمن جمعبندی مطالب بر اهمیت مسائل اجتماعی و قدرت NGO‌ها، فضای مجازی و آموزش تأکید کرد.

ازنظر ایشان، نقطه کور نابودی منابع طبیعی کشور، نادیده گرفتن ذینفعان محلی است.

دکتر دولتی، در خاتمه گفت: به ‌منظور آموزش جوامع محلی و سیاست‌گذاران پیشنهاد می شود که ارزش منابع طبیعی به واحد پولی بیان شود.

ایشان در راستای سخنان دکتر ساعدی، تشکیل کمیته تخصصی منابع طبیعی برای تدوین سند منابع طبیعی استان را پیشنهاد دادند.

در نهایت، جلسه با تصویت مصوبات ذیل الذکر به پایان رسید:

1- تشکیل یک کمیته تخصصی به‌منظور تدوین سند حفاظت و احیاء منابع طبیعی استان کردستان

2- برگزاری دوره‌های آموزشی مرتبط با منابع طبیعی برای مدیران و تصمیم‌گیران استان

3- تأکید بر ارزش پولی خدمات اکوسیستم‌های طبیعی استان در آموزش ذینفعان مختلف

4-پایش اکوسیستم‌های طبیعی استان (از لحاظ کمی و کیفی) و تعیین مناطق تغییر کاربری شده.

5- ارزیابی طرح‌های سنواتی اجرا شده توسط اداره منابع طبیعی و ارائه چارچوب طرح‌های تجدید نظر

6- هم افزایی بیشتر بخش تحقیقات، دانشگاه و اجرا (اداره منابع طبیعی)