جنگل و مرتع استان
وضعیت منابع طبیعی استان کردستان
استان کردستان در غرب ایران به‌دلیل اقلیم‌های مختلف، پوشش گیاهی متنوعی را در خود جایی داده است. در نیمه غربی این استان، پوشش گیاهی بیشتر از نوع جنگلی و مرتعی است، درحالی‌که در پهنه‌های شرقی اغلب گیاهان مرتعی و زراعی مشاهده می‌شوند. به‌طورکلی در مناطق کوهستانی استان که آب‌و‌هوای سردتری نسبت به نواحی کوهپایه‌ای دارند، پوشش گیاهی، جنگلی و بیشتر از نوع بلوط است که به‌همراه گونه‌های دیگری مانند بنه (Pistacia atlantica Desf.)، کیکم (Acer monspessulanum L.)، بادام وحشی (Amygdalus lycioides Spach)، زالزالک (Crataegus spp.)، ارغوان (Cercis siliquastrum L.)، داغداغان (Celtis spp.)، گلابی وحشی (Pyrus syriaca Boiss) و محلب (Cerasus mahaleb (L.) Mill.) حضور دارند.
موقعیت جغرافیایی استان کردستان در ایران
جنگل‌های استان کردستان
جنگل‌ها و اراضی زراعی استان کردستان
جنگل‌ها، مراتع و اراضی زراعی استان کردستان
در مناطق کوهپایه‌ای به‌ندرت پوشش جنگلی استقرار دارد. بیشتر گیاهان در این مناطق از نوع درختچه‌ای، بوته‌ای و علفی هستند که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به گون (Astragalus spp.)، بادام (Amygdalus spp.) و اسپرس (Onobrychis spp.) اشاره کرد. برای استان کردستان تاکنون 115 تیره، 660 جنس و 2350 گونه گیاهی شناسایی و گزارش شده است. جنگل‌ها با مساحت 256794 هکتار و مراتع با وسعت 1182214 هکتار به‌ترتیب حدود 8.8 و 40.6 درصد از کل استان را دربرگرفته‌اند. 240 گونه گیاه دارویی در این استان شناسایی شد‌ه‌اند که اغلب به خانواده‌های کاسنی (Compositae)، چتریان (Umbelliferae) و شب‌بو (Brassicaceae) تعلق دارند. استان کردستان با تنوع آب‌و‌هوایی و شرایط خاص بوم‌شناختی دارای 70 گونه بومی (Endemic) گیاهی است که بیشتر آن‌ها از خانواده‌های پروانه‌آسا (Papilionaceae)، چتریان (Umbelliferae) و لاله (Liliaceae) هستند. همچنین، 25 درصد از گیاگان (Flora) ایران در استان کردستان حضور دارند.
نمونه‌هایی از گونه‌های گیاهی استان کردستان
(عکس سمت راست: آقای مهندس حسین معروفی، یکی از دانشمندان برجسته گیاه‌شناسی کشور و هیئت علمی بازنشسته مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان کردستان در کنار گونه Ferula pseudalliacea Rech.f.، عکس سمت چپ: گونه Allium tripedale Trautv.)
در جنگل‌های استان کردستان که بخشی از بوم‌سازگان‌های جنگلی زاگرس در غرب ایران به‌شمار می‌آیند، تنوع گونه‌ای بلوط زیاد است. به‌طوری‌که گونه‌هایی مانند وی‌ول (Quercus libani G.Olivier) و مازودار (Q. infectoria G.Olivier) در سطح قابل‌ملاحظه‌ای رویش دارند. حضور این گونه‌ها نشان‌دهنده توان زیاد رویشگاه‌های جنگلی استان است؛ زیرا این بلوط‌ها در مقایسه با برودار (Q. brantii Lindl.) که پراکنش وسیعی در جنگل‌های زاگرس دارد، جزء گونه‌های پرنیاز به‌شمار می‌آیند.
پراکنش جنگل‌های استان کردستان
(منبع: شریف‌زادگان، م.ح.، 1397. بازنگری و تهیه سند آمایش استان کردستان، گزارش فصل اول: تحلیل وضعیت استان؛ تحلیل وضعیت منابع طبیعی. سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان کردستان، سنندج، 234ص).
پوشش مرتعی اغلب در شمال، شمال شرقی و جنوب استان کردستان رویش دارد. مراتع متراکم، نیمه‌متراکم و تنک به‌ترتیب با تولید 750، 450 و 250 کیلوگرم علوفه قابل‌برداشت در هکتار حدود 34، 38 و 28 درصد از سطح مراتع این استان را به‌خود اختصاص داده‌اند. ظرفیت مراتع استان در وضعیت موجود حدود دو میلیون واحد دامی برای یک دوره بهره‌برداری سه‌ماهه است، درحالی‌که تعداد دام‌های روستایی و عشایری که از مراتع استان استفاده می‌کنند، بیشتر از سه میلیون و چهارصد هزار واحد برآورد می‌شود. این میزان، 7/1 برابر ظرفیت مراتع استان است. درمجموع، 42 تیپ مرتعی در استان کردستان شناسایی شده است که بیشتر آن‌ها از جنس‌های گون (Astragalus spp.) و چوبک (Acanthophyllum spp.) هستند. همچنین، مراتعی با خصوصیات منحصربه‌فرد در استان حضور دارند که می‌توانند به‌عنوان آشیان‌های بوم‌شناختی و یک منبع باارزش ذخیره ژنتیکی مورد توجه قرار گیرند.
پراکنش مراتع استان کردستان
(منبع: شریف‌زادگان، م.ح.، 1397. بازنگری و تهیه سند آمایش استان کردستان. گزارش فصل اول: تحلیل وضعیت استان؛ تحلیل وضعیت منابع طبیعی. سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان کردستان، سنندج، 234ص).
متأسفانه جنگل‌ها و مراتع استان در طی دهه‌های گذشته ازنظر کمی و کیفی، روندی نزولی را طی کرده‌اند. از مهم‌ترین عوامل تخریب این عرصه‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- وابستگی شدید روستائیان به جنگل‌ها و مراتع برای تأمین سوخت، نیازهای معیشتی و مصالح ساختمانی به‌ویژه از گونه‌های بلوط
- چرای زودرس و شدید دام در جنگل‌ها و مراتع
- تغییر کاربری منابع طبیعی به اراضی زراعی و باغی
- توسعه زراعت در زیراشکوب درختان جنگلی
- گلازنی (سرشاخه‌زنی درختان بلوط و ذخیره آن‌ها توسط دامداران به‌منظور تأمین علوفه زمستانی دام‌ها) که موجب کندی زادآوری درختان جنگلی شده است.
- بهره‌برداری بی‌رویه از محصولات غیرچوبی مانند جمع‌‌‌آوری بذر درختان بلوط، سقزگیری از بنه (Pistacia atlantica Desf.) و برداشت غیراصولی گیاهان خوراکی فصلی
- آتش‌سوزی‌های عمدی، سهوی و طبیعی
- زوال بلوط
- تغییر اقلیم و وقوع خشک‌سالی‌های اخیر
- بهره‌برداری از معادل شن، سنگ و ماسه و جاده‌سازی در عرصه‌های منابع طبیعی
- شیوع آفات و بیماری‌های گیاهی و گیاهان انگلی ازجمله دارواش یا موخور (Loranthus europaeus Jacq.) و پروانه جوانه‌خوار بلوط (Tortrix viridana L.)
- عوامل طبیعی دیگر مانند سیل، طوفان، رعدوبرق، زلزله، ریزش بهمن و گردو‌غبار.
بهره‌برداری از چوب درختان جنگلی توسط روستائیان در استان کردستان
زراعت در زیراشکوب جنگل‌های استان کردستان
توسعه معادن و حضور ماشین‌آلات در عرصه‌های منابع طبیعی استان
برداشت بی‌رویه گیاهان خوراکی فصلی از مراتع استان کردستان
عرضه گیاهان خوراکی فصلی در بازارهای استان کردستان
سرشاخه‌زنی درختان بلوط (گلازنی) در جنگل‌های استان کردستان
دامداری سنتی در جنگل‌ها و مراتع استان کردستان